Krótka biografia

Maria urodziła się w roku 1870, w którym wojska włoskie odbiły Rzym z rąk Austriaków, kończąc tym samym trwającą od lat wojnę oraz proces jednoczenia się Włoch. W Zjednoczonym Królestwie nastał pokój. Rok później Rzym stał się stolicą kraju (wcześniej metropolia pozostawała pod władzą państwa papieskiego), co wpłynęło na wszechstronny rozwój miasta. Maria zamieszkała w Rzymie wraz z rodziną w 1875 roku, a w wieku 20 lat podjęła tam studia matematyczne i przyrodnicze na jednym z największych (i najstarszych) uniwersytetów świata — La Sapienza.

Droga naukowa

Kiedy po dwóch latach studiów – w 1892 roku – wybrała dalszą drogę kształcenia, tj. zarezerwowaną dotychczas tylko dla mężczyzn medycynę, o pozwolenie musiała prosić samego papieża (Maria Montessori… Historical Context). Wyrażając zgodę Leon XIII miał powiedzieć, że co jest dobre dla mężczyzn, musi być też dobre dla kobiet (choć Tarraugh Flaherty twierdzi, że zaangażowanie papieża w tę sprawę wydaje się niepewne). Tym samym droga do specjalizacji w dziedzinie psychiatrii stała przed nią otworem.

Dzięki zdobytym stypendiom mogła opłacić swą edukację, choć jej wyjątkowe zdolności były również przyczyną problemów. Musiała bowiem stawiać czoła uprzedzeniom swoich kolegów, którym niełatwo było zaakceptować, że kobieta jest nie tylko w stanie im naukowo dorównać, ale i prześcignąć. Pomimo licznych trudności (wchodzenia na wykład za mężczyznami i z tej racji zajmowania gorszego miejsca czy przeprowadzaniu sekcji po zajęciach), w 1896 roku uzyskała stopień doktora (wł. dottoressa), stając się pierwszą kobietą, która ukończyła La Sapienzę i jedną z pierwszych kobiet we Włoszech, które ukończyły studia medyczne. W tym samym roku została asystentem lekarza w Klinice Psychiatrycznej przy Uniwersytecie Rzymskim, gdzie pracowała z dziećmi z dysfunkcją intelektualną i chorymi psychicznie. Prowadziła tam badania nad chorymi – jak sama pisała – dla celów dydaktyki klinicznej, co przełożyło się bezpośrednio na zainteresowanie dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną (Montessori 2014: 25). Studiując* metody pracy z takimi dziećmi autorstwa Jeana Marca Itarda (1774-1838) i Édouarda Seguina (1812-1880), opracowała własną metodę** dydaktyczną.

6 stycznia 1907 roku, w święto Objawienia Pańskiego, Maria Montessori otworzyła w rzymskiej dzielnicy robotniczej San Lorenzo pierwszy „Dom Dziecięcy” (wł. Casa dei Bambini), rezygnując z praktyki lekarskiej i poświęcając się całkowicie pedagogice i wychowaniu dzieci.

Trudne macierzyństwo

W 1898 roku urodziła syna. Mario był owocem jej sekretnego związku z przyjacielem z uczelni (a wcześniej nauczycielem), profesorem Giuseppe Montesano. Jako że w tamtych czasach posiadanie nieślubnego dziecka wiązało się nie tylko ze skandalem, ale również niweczyło karierę zawodową, Maria zdecydowała się urodzić chłopca za granicą. Nie mogła go jednak wychować — syn został jej odebrany i przekazany na wychowanie do rodziny zastępczej, którą odwiedzała tak często, jak tylko mogła (zwykle raz w tygodniu). Gdy zmarła matka zastępcza chłopca (Mario miał wówczas 14 lat), Maria wzięła syna do siebie, nie mówiąc mu, kim są jego prawdziwi rodzice. Rok później, tj. w 1915 roku, wyjechali razem do Stanów Zjednoczonych, gdzie podczas Międzynarodowych Targów Panama-Pacyfik w San Francisco dr Montessori miała zaprezentować swą metodę. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że Mario, oczarowany Ameryką, postanowił w niej zostać. Na nic zdały się prośby matki zachęcające do powrotu — syn trwał przy swoim zdaniu. Maria wróciła do Europy sama, zmuszona do tego sytuacją rodzinną (śmiercią ojca, Alessandra Montessori).

Na marginesie trzeba dodać, że po wielu latach Mario wrócił do Europy, gdzie — połączywszy się znowu z matką — już jej nie opuścił. Towarzyszył jej również w czasie II wojny światowej, którą spędzili w Indiach.

Życie na emigracji

Niestety, matka i syn nie byli mile widziani we Włoszech, w których do 1945 roku władzę sprawował Benito Mussolini. W pierwszej chwili duce zafascynowany był metodą, dzięki której uczniowie uzyskiwali ponadprzeciętne wyniki w nauce. Jednak gdy dotarło do niego, że dzięki kształceniu metodą Montessori uczniowie nie tylko mają większą wiedzę, ale również zdolność do samodzielnego myślenia (co nigdy nie sprzyja uległości i łatwości w podporządkowywaniu się), próbował wywierać na Marii presję, by ta prowadziła swoje szkoły po linii władzy. Jako że Maria ani myślała podporządkować się naciskom, stała się w kraju persona non grata, a prowadzone jej metodą szkoły – w 1934 roku zamknięte (Metodo Montessori: Maria… 2018).

Matka i syn zamieszkali w Amsterdamie. W domu, który zakupili jeszcze przed powrotem z Indii, mieszkali aż do śmierci (obecnie mieści się tam muzeum oraz AMI). Mario, zafascynowany pracą Marii, sam został pedagogiem, a zajmując się metodą opracowaną przez matkę, powołał do życia AMI, czyli Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori (Association Montessori Internationale). Celem działającego od 1929 roku stowarzyszenia jest promowanie metody Montessori, tj. „rozpowszechnianie i stosowanie w praktyce pedagogicznej materiałów i zasad, które wykorzystywała w pracy sama Maria Montessori, a więc w ich oryginalnej formie, bez żadnych modyfikacji” (Polska Rada Montessori 2019). Od śmierci Marii w 1952 roku Mario brał aktywny udział w propagowaniu jej dziedzictwa: nie tylko metody pedagogicznej, ale i emancypacji kobiet, praw osób z deficytami, biednych i wyzyskiwanych.

Maria – kobieta nieprzeciętna

Z dostępnych źródeł i opracowań wyłania się obraz kobiety, której nie da się zamknąć w schematach. Maria Montessori była kobietą surową i słodką zarazem; matką o wielkim sercu, ale i nieugiętą; głęboko wierzącą i praktykującą katoliczką, przy czym kobietą nowoczesną, a nawet przekraczającą granice — gotową uciec z każdej klatki, zerwać się z każdej uwięzi, która mogłaby uniemożliwić jej realizację postawionych celów (Metodo Montessori: Mario… 2018).

Niech jej praca, przejawiająca się m.in. w opracowanej metodzie, będzie inspiracją dla wszystkich tych, którym zależy na odkryciu dziecka i rozwijaniu jego wielkiego potencjału.

* – owo „studiowanie” polegało, jak przyznaje sama autorka (2014: 33), m.in. na przepisywaniu sześciuset stronicowego dzieła pięknym pismem kaligraficznym, by „mieć czas, aby ważyć sens każdego słowa i odczytać ducha autora”.

** – metoda oraz droga naukowa Marii Montessori zostanie opisana w innym miejscu.

Literatura

1. Flaherty, T. (?), Maria Montessori (1870-1952), Women’s Intellectual Contributions to the Study of Mind and Society. Dostęp: 30.01.2019.
2. Maria Montessori: History and Pedagogy – Historical Context. Dostęp: 30.01.2019.
3. Metodo Montessori (2018), Maria Montessori. Dostęp: 30.01.2019.
4. Metodo Montessori (2018), Mario Montessori: la storia difficile del figlio di Maria Montessori. Dostęp: 30.01.2019.
5. Montessori, M. (2014), Odkrycie dziecka. Tłum. A. Pluta. Łódź: Palatum.
6. Polska Rada Montessori (2019), Association Montessori Internationale (AMI). Dostęp: 30.01.2019.